aktinidia pstrolistna (Actinidia kolomikta)
syn. aktynidia, kiwi pstrolistne
Niewysokie pnącze, dekoracyjne przede wszystkim z ciekawie wybarwionych liści, a także rodzące jadalne smaczne owoce. Wspina się, owijając się pędami wokół podpór
LIŚCIE: sezonowe, jajowate (do 12 cm długości), brzegiem piłkowane, cienkie. Młode liście zielone (czasem brunatno nabiegłe), około maja szczytowa część niektórych liści przebarwia się na biało, a następnie (około czerwca) na różowo – tak więc w pewnym momencie liście są zielono-biało-różowe. Plamy te w różnym stopniu pokrywają blaszkę liściową (niekiedy niemal w całości). Z czasem większość plam stopniowo zanika i zielenieje. Liście intensywniej wybarwiają się okazy męskie (najprawdopodobniej) oraz rosnące na stanowisku słonecznym. Liście zaczynają się przebarwiać zwykle w 2-3 roku uprawy. Jesienią liście przybierają barwę żółtą, natomiast różowe przebarwienia (jeśli wcześniej nie zanikły) stają się karminowo-czerwone, lub brunatno-czerwone
KWIATY: V (VI), białe, drobne (średnicy około 1,5 cm), przyjemnie pachnące (niezbyt silnie). Kwiaty żeńskie są pojedyncze, bądź zebrane po 2-3 sztuki, natomiast kwiaty męskie rosną w gronach. Roślina zwykle dwupienna, choć istnieją odmiany jednopienne
OWOCE: owalna jagoda, drobna, około 2 – 3 cm długości (najmniejsze z uprawianych u nas gatunków aktinidii), zielonożółte, kształtem przypominające owoce agrestu, natomiast po przekrojeniu wyglądają jak miniaturowe owoce kiwi . Dojrzewają zwykle w drugiej połowie sierpnia (wcześniej niż owoce aktinidii ostrolistnej), owoce opadają niemal natychmiast po dojrzeniu, przez co ich zbiór jest utrudniony, są jadalne, smaczne. Ponieważ jest to gatunek dwupienny, aby uzyskać owoce należy posadzić obok egzemplarzy żeńskich przynajmniej jeden egzemplarz męski. Pierwszy raz owocuje zwykle w 4-5 roku uprawy.
OSTATECZNE ROZMIARY: dorasta do 2 – 4 m wysokości, tempo wzrostu szybkie (około 1-2 m rocznie). Jeśli uprawiamy rośliny dla owoców, optymalna odległość między roślinami to 5 m, natomiast egzemplarz męski powinien rosnąć w odległości maksymalnie 15 m (im bliżej tym lepiej). Aktinidia jest rośliną długowieczną, dożywa nawet do 50 lat, szybkorosnącą
MROZOODPORNOŚĆ: To najbardziej mrozoodporny gatunek aktinidii, dorosłe rośliny są całkowicie odporne na mróz (znoszą temperatury nawet do -40oC, mogą być więc sadzone nawet w najzimniejszych rejonach Polski), młode rośliny należy jednak przed zimą zabezpieczyć okrywając podstawę i ziemię wokół rośliny grubą warstwą przekompostowanej kory, trocin bądź gałązek roślin iglastych. Ponieważ aktinidia wcześnie rozpoczyna wegetację wiosną, przymrozki wiosenne mogą ją uszkadzać, jednak po przemarznięciu regeneruje się, choć przeważnie w tym roku nie kwitnie i nie owocuje.
STANOWISKO: słoneczne i ciepłe, osłonięte od wiatru, bez zastoisk mrozowych. Dobrze rośnie też w półcieniu, choć na stanowiskach nasłonecznionych liście lepiej się wybarwiają
GLEBA: aktinidia toleruje większość gleb ogrodowych, preferuje jednak gleby żyzne, o dużej miąższości warstwy uprawnej (gdyż głęboko się korzeni), świeże ale przepuszczalne, jednak nie przesychające (nie lubi suszy), o odczynie lekko kwaśnym lub obojętnym
CIĘCIE: Sposób cięcia aktinidii zależy od tego w jakim celu ją uprawiamy. Aktinidii pstrolistnej, uprawianej jako pnącze ozdobne nie musimy ciąć regularnie, usuwa się jedynie pędy nadmiernie zagęszczone i wybujałe, roślina dobrze zniesie nawet silne przycinanie. Aktinidię należy przycinać pod koniec zimy (w styczniu bądź lutym – przycięta zbyt późno płacze), bądź latem (czerwcu-sierpniu). Nieprzycinana roślina również będzie rodzić owoce, jeśli tylko w pobliżu odmiany żeńskiej posadzimy odmianę męską, jednak jeśli chcemy uzyskać możliwie duże plony, aktinidia wymaga regularnego, silnego cięcia, a także odpowiednich podpór – tak samo jak aktinidia ostrolistna.
ZASTOSOWANIE:
- Jako roślina ozdobna ? do obsadzania altan, trejaży, pergoli, czy ogrodzeń, może być sadzona również w pojemnikach (rośnie słabiej niż aktinidia ostrolistna). Roślina o atrakcyjnym pstrym zabarwieniu liści – osobniki męskie prawdopodobnie intensywniej się wybarwiają;
- Jako roślina jadalna ? owoce można jeść na surowo, robić z nich dżemy, galaretki, wina lub nalewki, a także suszyć (wówczas w smaku przypominają rodzynki). Jeśli chcemy uzyskać owoce pamiętajmy o tym, iż jest to gatunek rozdzielnopłciowy, a zatem obok odmian żeńskich powinniśmy posadzić w ogrodzie także egzemplarz męski (jeden osobnik męski może zapylić około 5-8 roślin żeńskich). Jeśli jednak zależy nam głównie na owocach aktinidii, bardziej polecana jest uprawa aktinidii ostrolistnej, która tworzy owoce nieco większe i obficiej owocuje.
UWAGI:
- Roślina łatwa w uprawie, odporna na choroby i szkodniki, choć na suchych stanowiskach bywa atakowana przez przędziorki;
- Roślina wrażliwa na suszę;
- Pędy słabo się pną, więc początkowo wymaga podwiązywania do podpór;
- Roślina rozdzielnopłciowa;
- Wymaga stosunkowo silnego nawożenia;
- Dość płytko się korzeni, należy więc uważać przy odchwaszczaniu lub spulchnianiu gleby wokół rośliny;
- Owoce aktinidii, poza walorami smakowymi, są bogate w witaminę C, a także potas, wapń, żelazo i magnez, mają działanie przeciwutleniające, są także bogate w błonnik pokarmowy, a to tego są niskokaloryczne. Według niektórych źródeł, owoce aktinidii pstrolistnej mają nieco więcej witamin i soli mineralnych niż aktinidii ostrolistnej, czy aktinidii smakowitej;
- Aktinidia pstrolistna wytwarza substancje, wabiące koty, które podgryzają liście i młode pędy, dlatego też jeśli koty odwiedzają nasz ogród, powinniśmy zabezpieczyć podstawę rośliny (szczególnie młodych) np. plastikową siatką.
ODMIANY ŻEŃSKIE:
- `Sentyabraskaya` – owoce dojrzewają w sierpniu, są zielonożółte, smaczne i bardzo liczne, liście tej odmiany są pstre, ładnie wybarwiają się
ODMIANY MĘSKIE:
- `Adam` – odmiana o szczególnie intensywnie wybarwiających się liściach, jest też dobrym zapylaczem dla egzemplarzy żeńskich
ODMIANY SAMOPYLNE:
- `Dr Szymanowski` – większość źródeł podaje, iż jest to odmiana obupłciowa, w rzeczywistości należy przyjąć, że jest to odmiana żeńska, tworząca niekiedy nieliczne kwiaty męskie, zatem jeśli chcemy regularnie pozyskiwać owoce z tej odmiany, lepiej posadzić również egzemplarz męski (np. odmianę `Adam`). Owoce dojrzewają w sierpniu, są zielonożółte, zarumienione od strony nasłonecznionej, smaczne, dosyć liczne. Odmiana ta tworzy także ładnie wybarwione liście (jak gatunek)
GATUNKI POKREWNE:
- Aktinidia ostrolistna (Actinidia arguta)
- Aktinidia smakowita (Actinidia deliciosa)