NewGreen - architekt krajobrazu

Czas na ogród

projektowanie ogrodów | architektura krajobrazu

Visit Us On FacebookVisit Us On Google PlusVisit Us On TwitterCheck Our FeedVisit Us On LinkedinVisit Us On Pinterest

Bez czarny

bez czarny (Sambucus nigra)

syn. bez dziki, bez aptekarski, bez lekarski, hyćka, hyczka, bzowina

 

Duży, rozłożysty krzew o wzniesionych, łukowato wygiętych pędach. Może przybierać formę małego drzewa, często wielopniowego, o malowniczym pokroju (szczególnie starsze egzemplarze). Pospolita roślina w krajobrazie wiejskim, rosnąca przy zabudowaniach, w zadrzewieniach śródpolnych, a także w miastach np. na rumowiskach czy nieużytkach.

LIŚCIE: sezonowe, zielone, bardzo wcześnie rozwijają się na wiosnę (jako jedne z pierwszych),  jesienią opadają późno, przeważnie nieprzebarwione

KWIATY: koniec V-VI (czasem do VII), białe, zebrane w duże ?talerzowate? baldachy (średnicy do 20 – 25 cm) o silnym, duszącym zapachu (dla niektórych nieprzyjemnym), licznie pojawiają się na krzewie

OWOCE: czarne, błyszczące (średnicy 5-8 mm), zebrane w zwisające owocostany. Dojrzewają VIII-IX (X) i są chętnie zjadane przez ptaki, znajdują też zastosowanie w kuchni (nie należy ich jeść w stanie surowym!), roślina obficie owocuje każdego roku. Owoce silnie plamią

OSTATECZNE ROZMIARY: wysokość – zwykle 3 do 5 m, niekiedy 7 (a nawet 10 m), szerokość ? 3 do 5 m (nawet do 8 m), tempo wzrostu szybkie

MROZOODPORNOŚĆ: całkowita

STANOWISKO:  słoneczne-półcieniste, rośnie też w pełnym cieniu

GLEBA: wykazuje dużą tolerancję co do gleby, ale najlepiej rośnie na glebach wapiennych, bogatych w azot, żyznych i wilgotnych (pomimo tego, rośnie także na glebach piaszczystych i suchych). Toleruje warunki miejskie – zanieczyszczenia powietrza i zasolenie gleby

CIĘCIE: Dobrze znosi cięcie, zatem nadmiernie rozrośnięte egzemplarze można przycinać (jesienią lub zimą), wiosną można też odmłodzić czarny bez, przycinając go silnie, co pobudzi go do wypuszczenia dużej ilość nowych przyrostów. Jeśli uprawiamy ten gatunek dla owoców, pamiętajmy, iż czarny bez najobficiej kwitnie i zawiązuje owoce na pędach dwuletnich, zatem zimą przycinamy krótko starsze pędy, w ich miejscu wiosną wybije kilka długopędów, na których w przyszłym roku obficie pojawią się owoce.

 

ZASTOSOWANIE:

  • Jako roślina ozdobna: do parków, ogrodów krajobrazowych i w stylu wiejskim, zieleni miejskiej i osiedlowej;
  • Odmiany o barwnych liściach ? do zestawień kolorystycznych;
  • Roślina ruderalna – znajduje też zastosowanie w rekultywacji terenów poprzemysłowych;
  • Zastosowanie kulinarne: zarówno kwiaty (nalewki, syropy, kwiatostany można też smażyć w cieście naleśnikowym) jak i owoce (nalewki, dodatek do win, soki, dżemy, galaretki). Należy pamiętać, że surowe owoce zawierają glikozyd (sambunigrynę), mogący powodować zatrucia, jednak w trakcie obróbki termicznej a także podczas suszenia glikozyd ten ulega rozkładowi. Nie należy też pozyskiwać kwiatów i owoców do celów spożywczych z terenów zanieczyszczonych, gdyż gatunek ten chłonie wszelkie zanieczyszczenia;
  • Roślina lecznicza (wykorzystuje się zarówno kwiaty jak i owoce), jednak u alergików preparaty na jej bazie mogą uczulać!

 

UWAGI:

  • Roślina ekspansywna (niekiedy uważana za chwast), często tworzy zarośla, daje samosiewy. Nasiona roznoszone są przez ptaki;
  • W ofertach szkółek można znaleźć wiele odmian o różnym zabarwieniu liści i kwiatów, większość odmian osiąga mniejsze rozmiary niż gatunek (zwykle około 1,5 – 3 m wysokości);
  • Źródła podają, iż jest rośliną odporną na choroby oraz szkodniki (wyciągi z jego liści są nawet stosowane do naturalnego zwalczania szkodników roślin), w praktyce jednak często bywa atakowany przez mszyce -mszyce bzowe (Aphis sambuci);
  • Nie lubi przesadzania (jego mięsiste korzenie są wrażliwe na uszkodzenia);
  • Roślina stosunkowo krótkowieczna – dożywa do około 100 (120) lat;
  • Jego liczne owoce wabią do ogrodu ptaki.

 

ODMIANY OZDOBNE:

  • `Aurea` – 3 m, młode liście intensywnie żółte, starsze żółtozielone
  • `Aureomarginata` – zielone liście z złotym obrzeżeniem
  • Black Beauty‘ (syn. `Gerda`) – liście ciemnopurpurowe, niemal czarne, jesienią czarne, kwiaty różowe
  • Black Lace‘ (syn. `Eva`) ? liście ciemnopurpurowe, niemal czarne, pokrój rośliny luźny, ażurowy
  • `Guincho Purple` (syn. ` Purpurea`) – liście pierzaste, fioletowo-brązowe, jesienią przebarwiają się na czerwono, kwiaty zróżowione
  • `Laciniata` – 3 m wys. odmiana strzępolistna, charakteryzująca się głęboko powcinanymi zielonymi liśćmi (ich wygląd porównywany jest do kopru)
  • Madonna‘ ? liście zielone z szerokim biało-kremowym brzegiem, niektóre listki wybarwione w całości na kremowo
  • Monstrosa‘ ? oryginalna odmiana kolekcjonerska o staśmionych pędach, ciekawie wyglądających także w stanie bezlistnym (dekoracyjne pędy mogą być używane w bukieciarstwie). Po kwitnieniu nie zawiązuje owoców. Pokrój krzaczasty, nieregularny, dorasta do około 1-2 m wysokości, tempo wzrostu powolne
  • Pulverulenta‘ ? o liściach zielonych, intensywnie biało nakrapianych. Białe plamy często zajmują znaczną część blaszki liściowej
  • `Variegata` (syn. `Marginata`) – liście zielone, z biało-kremowym brzegiem

 

ODMIANY HODOWLANE (polecane na plantacje, charakteryzujące się obfitymi plonami dobrej jakości):

  • `Alleso`
  • `Sampo`
  • `Samyl`
  • `Samdal`
  • `Korsor`