Już długie tygodnie przez okno oglądamy na przemian zalegające białe zaspy śnieżne lub szarą pluchę. Ciągnąca się długa zima sprawiła, że z coraz większą niecierpliwością wyglądamy wiosny i pierwszych kwiatów. Tymczasem odpowiedni dobór gatunków roślin może sprawić, iż na pierwsze kwiaty w ogrodzie nie będziemy musieli czekać do wiosny – mogą się one pojawić znacznie wcześniej, niekiedy nawet już w styczniu.

Zimą rzadko przebywamy w ogrodzie, dlatego też projektując ogród pamiętajmy, aby gatunki kwitnące zimą umieszczać w pobliżu wejścia do domu i na posesję (tutaj warto sadzić szczególnie rośliny o pachnących kwiatach), a także w miejscach dobrze widocznych z okien domu.

Poniżej przedstawiamy przegląd stosunkowo powszechnych u nas gatunków drzew i krzewów, charakteryzujących się nietypową porą kwitnienia.

 

Najwcześniej, jakby zupełnie na przekór rozpoczynającej się dopiero zimy, zakwitają oczary (Hamamelis). Niekiedy pierwsze kwiaty pojawiają się już w grudniu, a różne ich gatunki i odmiany kwitną przez całą zimę aż do marca. Oczary to duże krzewy lub drzewa (u nas raczej krzewy) o rozłożystym pokroju, dorastające do 3-5 metrów wysokości przy często większej szerokości. Ich kwiaty są oryginalne, choć niewielkie (ok. 2 cm długości), składają się z 4 wąskich płatków w kolorze żółtym, a u odmian także pomarańczowym lub czerwonym. Zebrane są po kilka na krótkopędach, dzięki czemu są lepiej widoczne. Gdyby nie nietypowa pora kwitnienia, ich niepozorne kwiaty nie przyciągałyby szczególnie uwagi. Dodatkową atrakcją niektórych odmian jest przyjemny, słodki zapach kwiatów ? szczególnie oczaru omszonego, ale pachnące kwiaty znajdziemy też wśród odmian innych gatunków.

Większość gatunków kwitnie zimą lub na przedwiośniu, niektóre także jesienią. Jednak dla tych krzewów warto znaleźć miejsce w ogrodzie nie tylko ze względu na nietypową porę kwitnienia, ale także na wspaniałe jesienne zabarwienie liści ? od żółtego przez pomarańczowy, do szkarłatnego.

Oczary wymagają gleb żyznych, próchniczych i świeżych (są wrażliwe na suszę), ale dobrze zdrenowanych, o lekko kwaśnym odczynie. Stanowisk słonecznych lub półcienistych. Są to rośliny wystarczająco odporne na mróz, jednak lepiej posadzić je na stanowisku osłoniętym.

U nas w uprawie spotyka się kilka podobnych do siebie gatunków oczarów: oczar pośredni (Hamamelis x intermedia), oczar japoński (Hamamelis japonica), oczar omszony (Hamamelis mollis), a także oczar wiosenny (Hamamelis vernalis) choć jego kwiaty są najmniej atrakcyjne z wymienionych gatunków, jest też najrzadziej sadzony. Spotkać możemy także oczar wirginijski (Hamamelis virginiana), jednak ten gatunek uprawiany jest głównie ze względu na jesienne zabarwienie liści, gdyż jego kwiaty pojawiające się jesienią (na przełomie września i października) i są mało widoczne.

Odmiany oczarów o pachnących kwiatach to m. in.: oczar omszony (Hamamelis mollis): ‘Brevipetala‘ syn. ‘Aurantiaca‘ (kwiaty ciemnożółte, u podstawy płatków lekko zaczerwienione), ‘Coombe Wood‘ (duże, żółte, silnie pachnące), ‘Goldcrest‘. (duże, złocisto żółte, u nasady płatki lekko czerwone); oczar pośredni (Hamamelis x intermedia): ‘Feuerzauber‘ syn. ‘Magic Fire‘, ‘Fire Charm‘ (kwiaty pomarańczowo-czerwone), ‘Gimborn’s Perfume‘ (żółte, mocno pachnące), ‘Pallida‘ (żółte).

Najwcześniej kwitnące odmiany oczarów (w styczniu, niekiedy już w grudniu) to m.in.: oczar pośredni (Hamamelis x intermedia): ‘Jelena‘ syn. ‘Copper Beauty‘ (kwiaty miedziane), ‘Orange Beauty‘ (ciemnożółte do pomarańczowych, słabo pachnące), ‘Pallida‘ (żółte, pachnące), ‘Primavera‘ (żółte), ‘Sunburst‘ (żółte), ‘Westerstede‘ syn. ‘Select‘ (intensywnie żółte).

Odmiany oczarów kwitnących na czerwono to m. in.: oczar pośredni (Hamamelis x intermedia): ‘Carmine Red‘, ‘Diane‘ (jedna z najpopularniejszych odmian o czerwonych kwiatach), ‘Rubra‘, ‘Ruby Glow‘ syn. ‘Rubra Superba‘ (początkowo miedzianoczerwone w pełni rozwinięte ? brązowo czerwone); oczar wiosenny (Hamamelis vernalis): ‘Carnea‘, ‘Red Imp’.

Odmiany oczarów kwitnących na pomarańczowo to m. in.: oczar pośredni (Hamamelis x intermedia): ‘Hiltingbury‘, ‘Vesna‘, ‘Luna‘.

Odmiany oczarów kwitnących na żółto to m. in.: oczar pośredni (Hamamelis x intermedia): ‘Allgold‘, ‘Arnold Promise‘, ‘Barmstedt Gold‘, ‘Golden‘ (płatki żółte, u podstawy zaróżowione), ‘Moonlight‘; oczar japoński (Hamamelis japonica): ‘Arborea‘, ‘Sulphurea‘, ‘Zuccariniana‘.

 

Kalina wonna (Viburnum farreri) to, niestety jeszcze dość rzadko u nas spotykany, krzew o wyprostowanym, gęstym pokroju, dorastający do 2 ? 3 m wysokości. Z wiekiem zaokrągla się i osiąga około 2 metrów szerokości. Niezwykłą ozdobą tej rośliny są kwiaty pojawiające się o nietypowej porze, bo już na przełomie lutego i marca, zdobiąc roślinę do kwietnia. W łagodniejsze zimy, lub w okresach dłuższego ocieplenia, kwiaty mogą rozwijać się także w styczniu a nawet grudniu. Kwiaty na bezlistnych pędach są dobrze widoczne, pomimo iż zebrane są w niewielkie wiechy (długości 3-5 cm). Kwiaty w pąku zróżowione, po rozwinięciu białe, roztaczają intensywny, słodki zapach (jest to roślina miododajna). Ze względu na zapach warto sadzić tę roślinę w pobliżu wejścia do domu, czy furtki.

Jest to roślina niezbyt kłopotliwa w uprawie i odporna na mróz. Należy ją sadzić w miejscach słonecznych lub półcienistych. Ma niewielkie wymagania glebowe, preferuje gleby żyzne i świeże.

 

Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) to kolejny krzew o pięknym zapachu kwiatów, którym możemy cieszyć się w zimowe miesiące, jednak osiąga on znacznie mniejsze rozmiary niż wcześniej opisany gatunek. Krzew ten dorasta zwykle do około metra wysokości (niekiedy 1,5 m), ma wyprostowane, rzadko ugałęzione pędy, na których od lutego (niekiedy już od stycznia) do marca (kwietnia) rozwijają się silnie, słodko pachnące różowe kwiaty (są one nektarodajne). Kwiaty nie są duże (około 1-1,5 cm średnicy), ale liczne, gęsto osadzone są wzdłuż zeszłorocznych pędów, pojawiają się przed rozwojem liści.

Wymaga gleb żyznych, o odczynie zasadowym lub obojętnym, nie udaje się na glebach zbyt kwaśnych. Nie znosi suszy i gleb ciepłych, dlatego też należy go sadzić na glebach lekko wilgotnych. Lubi miejsca umiarkowanie chłodne, w półcieniu lub cieniu. Jest zupełnie odporny na mrozy. Źle znosi cięcie (z trudem odrasta i nie zagęszcza się) i przesadzanie. Pamiętajmy, iż wszystkie części rośliny są trujące. Jest to krzew krajowy, na stanowiskach naturalnych objęty ochroną prawną.

W szkółkach możemy spotkać odmiany o odmiennej niż u gatunku barwie kwiatów, m. in.: ‘Alba‘ o kwiatach białych i żółtych owocach (u gatunku owoce są czerwone); ‘Alba Plena‘ o pełnych białych kwiatach; czy `Rubra` związująca kwiaty różowo-fioletowe, ciemniejsze niż u gatunku.

 

Dereń jadalny (Cornus mas) to wysoki i rozłożysty krzew, dorastający do 3-5 metrów wysokości, starsze okazy mogą mieć formę niewysokich drzew (nawet do 7-10 metrów wysokości). Kwiaty tego gatunku zwiastują koniec zimy. Pojawiają się one w marcu i kwietniu na bezlistnych gałązkach. Są żółte, drobne, ale liczne, zebrane w nieduże, kuliste baldachy. Nieprzyjemnie pachną (niektórzy porównują ten zapach do zapachu mokrego psa, lub wręcz mokrej ścierki), jednak ich zapach nie jest zbyt silny, w ogrodzie nie jest więc uciążliwy ? pamiętajmy tylko, aby nie ścinać gałązek do wazonu gdyż w cieple zapach nasila się.

Jest to gatunek o bardzo niewielkich wymaganiach. Dobrze rośnie na glebach przeciętnych, nawet suchych, lubi gleby wapienne. Preferuje stanowiska słoneczne, choć dobrze rośnie także w cieniu. Jest w pełni mrozoodporny. Jest to roślina cenna także ze względu na swoje owoce, znajdujące zastosowanie w kuchni ? robi się z nich świetne nalewki, wina, galaretki i dżemy.

 

Wrzosiec czerwony syn. wrzosiec krwisty, wrzosiec wiosenny (Erica carnea) to niska zimozielona krzewinka (do 20-30 cm wysokości), wyglądem zbliżona do wrzosów – różni się od nich ulistnieniem, wyglądem kwiatostanów i oczywiście porą kwitnienia. Kwitnie na przedwiośniu (zwykle w marcu), jednak wśród jego licznych odmian znajdziemy takie, które zakwitają już zimą (w lutym, czasem w styczniu), niekiedy jeszcze pod śniegiem. Kwiaty miododajne, licznie pojawiają się w kątach liści wzdłuż pędów i długo utrzymują się na roślinie (aż do późnej wiosny). U gatunku są one ciemnopurpurowe, wyhodowano liczne odmiany o odmiennej barwie kwiatów (białe, różowe, fioletowe), a także barwnych liściach.

Jest to typowa roślina na wrzosowiska, jednak ma nieco mniejsze wymagania od pozostałych roślin wrzosowatych ? wykazuje większą tolerancję co do odczynu gleby. Wymaga gleb próchniczych i nieprzesychających. Jest dość odporna na mróz, choć w surowe zimy może przemarzać, lub przesychać. Najlepiej rośnie w pełnym słońcu, toleruje również półcień.

Już w styczniu możemy cieszyć się kwiatami odmian: o kwiatach purpurowych ‘December Red‘, ‘Lohse`s Rubin‘, ‘Praecox Rubra‘; biało kwitnących ‘Schneekuppe‘, ‘Snow Queen‘, a także ‘Winter Beauty‘ kwitnącej na różowo.

Odmiany zakwitające w lutym to m. in.: kwitnące na purpurowo, różowo lub fioletowo ‘Challenger‘, ‘Eva‘, ‘Loughrigg‘, ‘March Seedling‘, ‘Myretoun Ruby‘, ‘Nathalie‘, ‘Pink Spangles‘, ‘Rubinteppich‘, ‘Rubinette‘, ‘Vivellii‘; o kwiatach białych ‘Alba‘, ‘Ice Princess‘, ‘Isabell‘, ‘Märzenschnee‘, ‘Springwood White‘; a także, stanowiące urozmaicenie kolorystyczne, odmiany o złocistych liściach i kwiatach purpurowych lub różowych ‘Ann Sparkes‘, ‘Aurea‘, ‘Foxhollow‘.

 

Jednym z najwcześniej kwitnących gatunków rodzimych jest leszczyna pospolita (Corylus avellana). To wielopniowy rozłożysty krzew, osiągający kilka metrów wysokości (zwykle 3-5, niekiedy znacznie więcej). Uprawiany jest przede wszystkim dla smacznych owoców, choć na rynku dostępne są także ozdobne odmiany tego gatunku o barwnych liściach lub dekoracyjnym pokroju. Już w lutym na bezlistnych pędach pojawiają się długie złociste kotki męskie (bazie). Kwiaty leszczyny są miododajne, ze względu na wczesną porę kwitnienia stanowią cenny pokarm dla pszczół, budzących się z zimowego snu.

Leszczyna lubi gleby żyzne, przepuszczalne i umiarkowanie wilgotne, źle rośnie na glebach suchych oraz podmokłych. Dobrze się czuje na stanowiskach zarówno słonecznych jak i cienistych, choć odmiany o barwnych liściach lepiej wybarwiają się w pełnym słońcu. W pełnym słońcu leszczyna lepiej też owocuje.

Ciekawie wygląda kwitnąca odmiana `Contorta` – żółte kotki zawieszone są na fantazyjnie poskręcanych pędach. Z kolei u odmiany `Fuscorubra` (syn. `Atropurpurea`, `Purpurea`) kotki są zaróżowione, później roślinę zdobią ciemnopurpurowe liście.

 

Pod koniec zimy zakwitają również wierzby (Salix). Ich charakterystyczne srebrzysto owłosione kwiaty, nazywane kotkami lub baziami, pojawiają się często przed rozwojem liści. Podobnie jak leszczyna, wcześnie kwitnące wierzby mają duże znaczenie dla pszczelarstwa. Wszystkie wierzby są gatunkami światłolubnymi.

W większości to gatunki lubiące gleby świeże, a nawet wilgotne, choć niektóre gatunki dobrze rosną nawet na glebach suchych i piaszczystych.

Najwcześniej, bo już w marcu, kwitnącymi gatunkami wierzby są: wierzba iwa (Salix caprea) ? to najwcześniej zakwitająca wierzba z gatunków krajowych, w ogrodach spotykamy najczęściej jej płaczącą odmianę `Kilmarnock`, syn. `Pendula`(odmiana męska); wierzba wawrzynkowa (Salix daphnoides) ? srebrzyste kotki (około 2-4 cm długości) ładnie kontrastują z wiśniowymi pędami rośliny; wierzba Smitha (Salix x smithiana).