Pod pojęciem ogrodu skalnego kryje się wiele różnych typów założeń ogrodowych ? od niewielkich skalniaków składających się z zaledwie kilku kamieni, poprzez żwirowe rabaty, ogrody na skarpie czy suche murki (tzw. murki kwietne), wreszcie po rozległe alpinaria. Wszystkie te założenia łączy fakt, iż ich głównym budulcem są skały, którym towarzyszą rośliny o specyficznych wymaganiach siedliskowych. To jaką formę przyjmie nasz ogród skalny zależy przede wszystkim od wielkości działki. Na dużej przestrzeni możemy odtworzyć fragment naturalnego krajobrazu górskiego, natomiast w małym ogrodzie często będziemy musieli się ograniczyć do rabaty żwirowej. W większym alpinarium świetnie będzie wyglądał strumyk, wijący się pośród skał niczym górska rzeczka, który możemy dodatkowo urozmaicić kaskadami wodnymi. Ogród skalny dobrze komponuje się także ze zbiornikami wodnymi, co więcej obydwa te typy ogrodów wymagają słonecznego stanowiska.

Niezależnie od rozmiaru naszego skalniaka, warunki w nim panujące będą zbliżone. W naturze takie ?założenia? spotykamy w wyższych piętrach górskich, gdzie w szczelinach skalnych gromadzi się produkt wietrzenia skał, w których z kolei rozwijają się rośliny ?siane? przez wiatr. Zatem warunki do rozwoju roślin, panujące w ogrodach skalnych charakteryzują się: ograniczoną przestrzenią dla korzeni, ubogą glebą i przeważnie silnym nasłonecznieniem. Optymalne stanowisko na typowy ogród skalny to wystawa południowa, jednak znajdziemy gatunki roślin skalnych dobrze rosnące także w miejscach ocienionych.

Tego typu ogród najlepiej komponuje się w terenie o zróżnicowanej rzeźbie, wówczas w naturalny sposób wtopią się w otaczający krajobraz. Różnice terenowe na działce to wspaniała okazja do założenia ogrodu skalnego, czy choćby kamiennej skarpy, bądź suchego murka. Alpinarium zakładane na płaskim terenie musi być umiejętnie wkomponowane w całość ogrodu, aby nie wyglądało nienaturalnie.

 

Jaki kamień na skalniak

Szczególne znaczenie dla wyglądu ogrodu skalnego będzie miał zastosowany kamień. Najlepiej do budowy skalniaka użyć lokalnego surowca, występującego w naszej okolicy, dzięki czemu alpinarium będzie harmonizowało z otoczeniem, a ponadto za materiał i jego transport mniej zapłacimy. Warto więc budulec pozyskać z lokalnych kamieniołomów lub żwirowni, a przy mniejszych założeniach ? nawet z okolicznych pól (oczywiście za zgodą jego właściciela). Pamiętajmy jednak, iż głazy narzutowe, których obwód, mierzony w najszerszym miejscu przekracza 300 cm są w Polsce uznawane za pomniki przyrody i są objęte ochroną prawną! Jeśli chcemy stworzyć naturalistyczny ogród, wiernie naśladujący krajobraz górski z konkretnego rejonu, to wybierzmy taką skałę, jaka tam występuje w naturze. Na rynku znajdziemy niezwykle duży wybór kamienia ogrodowego, o zróżnicowanej kolorystyce i rysunku (uwarstwieniu). Niezależnie od wyglądu kamienia, aby nadawał się do ogrodu, musi spełniać następujące warunki: musi być odporny na działanie czynników atmosferycznych, nie może być zbytnio porowaty (wsiąkająca przez nie woda zimą będzie zamarzała, powodując erozję skały), ani zbyt miękki, aby nie wietrzał szybko. Z kolei zbyt twarda skała będzie trudna w obróbce.

Rodzaj kamienia, z jakiego zbudujemy skalniak niekiedy przesądza o gatunkach roślin, jakie będziemy mogli na nim posadzić, bowiem niektóre skały wpływają na odczyn podłoża. Wapienie, margle, marmury, dolomity i skały kredowe dają podłoże o odczynie zasadowym (taki odczyn preferuje większość roślin skalnych!); granit, bazalt, amfibolit, czy łupek serycytowy zakwaszają podłoże, zaś piaskowce dają podłoże obojętne. Dobierając więc gatunki do ogrodu skalnego musimy brać pod uwagę odczyn podłoża.

Od rodzaju naszego skalniaka będzie zależeć jaką wielkość i formę kamienia wybierzemy. Do alpinarium, naśladującego naturalny krajobraz wybierzemy kamień nieobrabiany, o naturalnym kształcie. Powinny to być kamienie łamane, o ostrych krawędziach (takie, jakie spotyka się w górach), i zróżnicowanej wielkości. Prawdziwą perełką w naszym  ogrodzie będzie skała o oryginalnym kształcie, z uskokiem, w którym będziemy mogli posadzić roślinę. Z kolei do budowy suchego murka lepiej użyć kamieni ociosanych, w formie  prostopadłościanów.  Kamienie na skalniak powinny być stosunkowo duże (o długości, bądź szerokości przynajmniej 30 ? 40 cm) ? im większe kamienie tym lepiej wyglądają, szczególnie w dużych założeniach.

Jeśli zdecydujemy się już na jeden rodzaj kamienia, nie wprowadzajmy innych ? takie założenie będzie wyglądało nienaturalnie, a niekiedy wręcz pstrokato. Do wypełnienia przestrzeni między większymi skałami stosujmy żwir, bądź drobne kamienie o kolorystyce zbliżonej do barwy skały, z której zbudowany jest skalniak.

 

Budowa skalniaka krok po kroku

Budowę skalniaka – szczególnie dużego, wymagającego dużej ilości materiału – najlepiej rozpocząć jeszcze na etapie budowy domu, gdy nie mamy zagospodarowanego ogrodu i możliwy jest dojazd ciężkiego sprzętu z kamieniami i ziemią.

Krok 1. Ogród skalny nie wymaga fundamentów. W miejscu naszego alpinarium zdejmujemy wierzchnią warstwę urodzajnej gleby ? około 25 ? 30 cm (składujemy ją w jednym miejscu, gdyż później po dokładnym odchwaszczeniu przyda nam się do sporządzenia mieszanki podłoża dla roślin). Wykopany dołek  wysypujemy warstwą przepuszczalnego materiału np. gruzu betonowego czy ceglanego, tłucznia bądź żwiru. Musimy zadbać o to, aby gleba pod alpinarium była przepuszczalna, nie mogą powstawać zastoiska wody. Jeśli więc na działce mamy glebę bardzo ciężką, zbitą, konieczne będzie wykonanie drenażu: po zdjęciu warstwy urodzajnej, w kilku najniższych miejscach pod przyszłym ogrodem skalnym kopiemy dołki głębokości 30 ? 35 cm i szerokości 30 ? 40 cm – ich ilość zależy od wielkości skalniaka (w niewielkich skalnikach wystarczy jeden, przy większych musimy wykonać 2 – 3). Otwory wypełniamy tłuczniem, kamieniami, bądź potłuczoną cegłą (średnica kawałków powinna wynosić około 5 cm), ubijamy, a na to sypiemy 5-centymetrową warstwę grubego żwiru. Wierzch otworów drenażowych przykrywamy warstwą włókniny, aby się nie zapychały piaskiem. Na to dopiero sypiemy warstwę gruzu, tłucznia bądź żwiru.

Krok 2. Po ubiciu podkładu zaczynamy układać kamienie. Pierwszą warstwę kamieni warto wkopać lekko w grunt. Muszą one otoczyć całą powierzchnię przeznaczoną na ogród skalny. Przestrzeń w powstałym ?zagonie? wypełniamy mieszanką gleby (składającą się z równych części:  ziemi ogrodowej, grubego piasku i torfu (odczyn torfu zależy od wymagań roślin, które chcemy posadzić – torf niski stosujemy dla roślin lubiących gleby zasadowe, a wysoki ? dla kwasolubnych) i starannie ubijamy. Aby ziemię lepiej ubić warto polać ją wodą, i uzupełnić podłoże, jeśli osiądzie.

Krok 3. Następnie układamy kolejne piętro skalniaka, pozostawiając między skałami wystarczająco duże szczeliny, aby mogły się w nich rozwijać rośliny. Kolejną warstwę wypełniamy mieszanką podłoża i dokładnie ubijamy. Czynności te powtarzamy, aż powstanie ogród o zamierzonej wysokości. Przy budowie większych alpinariów jako wypełnienie między kamieniami możemy stosować gruz, zaś mieszankę podłoża sypiemy tylko w te miejsca, w których będziemy sadzić rośliny. Jeśli skała, którą używamy do budowy skalniaka ma widoczne uwarstwienie, to układając kamienie zadbajmy o to, aby biegło on w jednym kierunku, dzięki temu skały będą wyglądały naturalnie. Kamienie układamy starannie, tak aby były one stabilne, nie mogą się chwiać, ani osuwać. Musimy móc bezpiecznie chodzić po skalniaku, zarówno w czasie jego budowy, jak i później, pielęgnując go. Aby dobrze osadzić kamienie układamy je szerszą stroną do dołu. Przy większych alpinariach warto pomyśleć o ścieżce (z kamieni, bądź żwiru), w mniejszych założeniach wystarczy pozostawić kilka większych skał.

Krok 4. Po ułożeniu kamieni i ubiciu podłoża możemy przystąpić do sadzenia roślin. Niskim bylinom poduchowym do rozwoju wystarczy 5 ? 10-centymetrowa warstwa gleby – te rośliny możemy z powodzeniem sadzić w podłożu, wypełniającym szczeliny między skałami. Jeśli chcemy posadzić krzewy, musimy im zapewnić przynajmniej 25 ? 30-centymetrową warstwę podłoża. Możemy sami przygotować rozsadę bylin, ale lepiej kupić już dobrze rozwinięte rośliny w pojemnikach – po pierwsze dzięki temu otrzymujemy niemal natychmiastowy efekt, a ponad to widząc od razu efekt możemy korygować projekt nasadzeń na bieżąco w czasie sadzenia. Rośliny po posadzeniu podlewamy rozproszonym strumieniem wody. O wilgotność dbamy także przez następne tygodnie, aż rośliny ukorzenią się

Krok 5. Po posadzeniu roślin, ziemię między skałami  wysypujemy żwirem, bądź drobnymi kamieniami (wystarczy warstwa 3 ? 5-centymetrowa). Jeśli zaprojektowaliśmy dużą powierzchnię żwirową (np. w miejscu, gdzie alpinarium sąsiaduje ze żwirowym brzegiem zbiornika wodnego), warto pod warstwę żwiru ułożyć warstwę włókniny ściółkującej – materiał ten jest przepuszczalny dla wody i powietrza, natomiast znacznie ogranicza rozwój chwastów, dzięki czemu przez warstwę żwiru nie będą przerastały chwasty. Jeśli połać żwiru chcemy urozmaicić roślinami ? wystarczy w wybranym miejscu naciąć folię na krzyż, odgiąć ją i posadzić roślinę, a następnie włókninę przysypać żwirem. Dla lepszego efektu wizualnego taką rabatę warto wzbogacić większymi kamieniami.

Konstrukcja alpinarium powinna zwężać się ku górze,  jego zwieńczenie nie powinno być zbyt ostre – lepiej  wyglądają skalniaki o spłaszczonym najwyższym piętrze.  Nieregularny rzut ogrodu skalnego nada mu naturalnego wyglądu. Nachylenie zboczy powinno wynosić około 20 ? 30 ^o, przy nachyleniu powyżej 45 ^o podczas intensywnych opadów może następować wypłukiwanie podłoża ze szczelin skalnych, a w efekcie nawet osuwanie się całej konstrukcji.

 

Dobór roślin do ogrodu skalnego

W ogrodzie skalnym panują specyficzne warunki siedliskowe, z którymi nie każda roślina ogrodowa sobie poradzi. Na skalistych zboczach górskich znajduje się niewiele gleby, podłoże jest ubogie i szybko przesychające, a ponadto rośliny wystawione są na silne działanie słońca. Dlatego też, aby nasze alpinarium stanowiło prawdziwą ozdobę ogrodu, niezmiernie ważny jest właściwy dobór gatunków. Do roślin skalnych zaliczamy przede wszystkim niskie rośliny poduszkowe i okrywowe rozwijające się w szczelinach skalnych. Są to gatunki o niewielkich, lub wręcz bardzo niskich, wymaganiach pokarmowych, ciepłolubne i dobrze znoszące niedobory wody, wymagają gleby przepuszczalnej, nie znoszą stagnującej wody gdyż w takich warunkach ich korzenie gniją. Są to z reguły rośliny światłożądne, choć znajdziemy także gatunki dobrze rozwijające się w cieniu. Musimy także wziąć pod uwagę odczyn skały, z której zbudowaliśmy skalniak, gdyż, jak już wspomniano wcześniej, może ona determinować dobór roślin ? np. w alpinarium zbudowanym z wapienia, margla czy dolomitu będą się dobrze czuły rośliny wapniolubne, natomiast z granit czy bazaltu ? roślinny lubiące kwaśny odczyn podłoża. Dla roślin skalnych poleca się mieszankę podłoża, składającą się równych części ziemi ogrodowej, grubego piasku i torfu (przy czym należy zwrócić uwagę na jego odczyn ? torf niski stosujemy dla roślin lubiących gleby zasadowe, a wysoki ? dla kwasolubnych).

Aby nasz ogród skalny był atrakcyjny przez cały sezon wegetacyjny, dobierajmy gatunki kwitnące w różnych terminach. Byliny o barwnych liściach będą stanowiły ozdobę nie tylko w czasie kwitnienia. Warto też kompozycję wzbogacić krzewami, a w większych założeniach także drzewami o kolumnowym pokroju. Byliny poduszkowe warto sadzić w grupach po kilka egzemplarzy, aby stworzyć dobrze widoczne barwne plamy w czasie kwitnienia (zgodnie z zasadą: im mniejsze rośliny tym większe palmy, a także im większe alpinarium, tym większe grupy). Obsadzając ogród skalny nie przesadźmy jednak z ilością gatunków, aby kompozycja nie była przeładowana. Zwracajmy uwagę na wysokości roślin – wyższe rośliny sadźmy z tyłu, zaś niższe z przody skalniaka, aby się nie zasłaniały i zacieniały nawzajem. Zadbajmy również o to, aby nie sadzić zbyt gęsto roślin, żeby po kilku latach nie przesłoniły skał.