Rośliny od niepamiętnych czasów towarzyszą człowiekowi i są obecne w wielu sferach jego życia. Stanowią nieodłączny element kultury, funkcjonują w sferze religii, magii, wierzeń i obrzędów. Nie ma święta, w którym symbolika drzew i kwiatów byłaby nieobecna. Motywy roślinne przenikają również sztukę i architekturę, pojawiają się w malarstwie, rzeźbie, planowaniu przestrzennym miast i osiedli. Lecznicze właściwości roślin od wieków wykorzystywane były w medycynie i ludowych praktykach zielarskich. Stosowane w magii miały leczyć ciało i duszę bądź też przeciwnie: rzucać uroki i czynić zło.

Symbolika roślin jest bardzo złożona i wieloznaczna, zawiera tajemnicę cyklicznego odradzania się przyrody i obietnicę nieśmiertelności, ale wiele ziół, kwiatów i krzewów kryje również niezrozumiałe dla człowieka, często niebezpieczne moce. Za pomocą roślin można zarówno leczyć jak i truć, przynosić ulgę w cierpieniu i rzucać uroki. Nie bez przyczyny w tradycyjnej kulturze wiedza botaniczna była ściśle związana ze sferą magii i czarów a zielarz, znachor czy ludowy lekarz był równocześnie szeptunem, odczyniającym chorobę tak za pomocą magii jak i zielarstwa.

Najdawniejsze zapisy, dokumentujące wykorzystanie roślin w lecznictwie, sięgają głębokiej starożytności i pochodzą z Chin, Mezopotamii, Egiptu oraz Indii. Wiadomo, że z leczniczych właściwości roślin korzystali mieszkańcy starożytnego Babilonu. Szukali oni panaceum na cielesne dolegliwości w dobroczynnym wpływie aloesu, babki zwyczajnej, kolendry, cebuli oraz czosnku. Popularny w lecznictwie był również len, koper i jałowiec.

Ogromna ilość informacji o znaczeniu roślin w medycynie pochodzi z czasów greckich i rzymskich. Antyk pozostawił też wiele mitów, świadczących o ścisłym związku kultury ze światem roślinnym. Starożytny motyw przemiany człowieka w kwiat, drzewo czy krzew na trwałe zakorzenił się w naszej sztuce, literaturze oraz języku (wspomnijmy choćby mitycznego Narcyza i językowe konotacje z nim związane). Z greckiej i rzymskiej starożytności pochodzą imiona słynnych lekarzy i botaników. Postaci takie jak Hipokrates, Teofrast z Eresos, czy rzymski medyk Galen są dziś symbolami starożytnej sztuki leczniczej. Z ich pism dowiadujemy się o zastosowaniu w ówczesnej medycynie wielu różnych roślin, między innymi dziurawca, szałwi, tataraku, rumianku, ruty oraz rzewienia (rabarbaru) i mięty, stosowanej dawniej jako środek antykoncepcyjny. Pisma Teofrasta z Eresos wspominają również o istnieniu w Grecji grupy zawodowych zbieraczy ziół leczniczych, zaś rzymski lekarz Galen pozostawił liczne przepisy na wykonanie maści kojących z szałwi, ruty czy rdestu. To właśnie rzymskie zielniki stały się jednymi z pierwszych podręczników farmaceutycznych i farmakologicznych.

Starożytna wiedza o leczniczych właściwościach ziół przetrwała również w późniejszych epokach, a w połączeniu z wiarą w ich magiczną moc stała się rodzajem ludowej nauki, zarezerwowanej dla wąskiej grupy osób, zwanych potocznie lekarami, szeptunami, zamawiaczami, mądrymi czy wiedzącymi (od tego ostatniego pochodzi określenie wiedźma ? kobieta, która wie, jak za pomocą ziół i formuł magicznych zadać komuś chorobę i rzucić lub odczynić urok). Leczenie  ziołami wymagało ogromnej wiedzy o gatunkach roślin, a także o porach ich zbiorów i przyrządzaniu z nich naparów i maści. Wiemy, że w lecznictwie ludowym wykorzystywano ogromną ilość wszelkiego rodzaju ziół a wiedza o ich właściwościach do dziś imponuje. Do najczęściej stosowanych należały te, znajdowane na polach i łąkach: babka zwyczajna, krwawnik, świetlik lekarski, pokrzywa, mięta, dziurawiec. Używano ich jako środków oczyszczających organizm i przeciwbólowych, znano ich wpływ na krążenie krwi (krwawnik), choroby oczu (świetlik), problemy trawienne (mięta), oraz właściwości łagodzące (rumianek). Niewyczerpanym źródłem wiedzy o zastosowaniu roślin w lecznictwie ludowym są teksty formuł magicznych (tzw. zamówień, zamow) wypowiadanych przy odczynianiu choroby. Wiemy z nich, że brzozę stosowano przeciw krwotokom kobiecym, ciemierzycę na ból głowy, pokrzywę na ból zębów, osikę na puchlinę wodną, a macierzankę w walce z alkoholizmem.

Kultura ludowa słowiańszczyzny zna też wiele przykładów przypisywania roślinom mocy nadprzyrodzonych. Mogły one rzucać i odczyniać uroki a także wpływać na myśli i uczucia, jak chociażby znany powszechnie lubczyk, zdolny wzbudzić miłość w najtwardszym nawet sercu. Rośliny te zalecano zbierać w określonych dniach i godzinach (najczęściej zmierzch lub świt), gdy ich magiczna moc była najsilniejsza, z ich zbiorami wiązało się wiele zakazów i nakazów. Niektóre, jak mięta czy majeranek chroniły przed urokami i czarami. Noszenie przy sobie gałązki majeranku miało zapobiegać czarom, miętę zaś stosowano w obrzędach świętojańskich jako ziele mające szczególną moc w walce z siłami zła i ciemności. Inne, jak wspomniany lubczyk, czy ruta miały właściwości afrodyzyjne, stosowano je w magii miłosnej i magii płodności. Rutę, a także mirt, rozmaryn oraz białe kwiatki wplatano w wianek ślubny panny młodej. Ruta i mirt miały dawać miłość, rozmaryn gwarantował wierność i spokój małżeński, białe kwiaty symbolizowały czystość dziewiczą.

Jednak nie wszystkie zioła i kwiaty były przyjaciółmi człowieka, wiele z nich znajdowało zastosowanie przede wszystkim w czarnej magii. Wspomnijmy choćby mak lekarski. Jego właściwości narkotyczne łączyły go z symboliką śmierci, zapomnienia, letargu. Umiejętne wykorzystanie maku mogło przynieść również korzyść ? jako roślina magiczna miał on szczególną moc w walce z siłami nieczystymi oraz istotami demonicznymi.

Dziś raczej już nie pamiętamy o magicznej symbolice roślin, a jednak pozostałości dawnych wierzeń przetrwały w języku i powszechnie funkcjonują jako przysłowia i powiedzenia. Do takich należy choćby powiedzenie ?czuć do kogoś miętę przez rumianek?. Mięta to, jak wiemy ziele miłości, rumianek zaś oznacza niewinność i dziewictwo. Czy inne: ?cicho jak makiem zasiał? mamy tu związaną z makiem symbolikę snu czy nawet śmierci (martwa cisza).