aktinidia ostrolistna (Actinidia arguta)
syn. aktynidia, ?mini kiwi?
Silnie rosnące pnącze, uprawiane jako roślina ozdobna, ze względu na ładne, dachówkowato ułożone liście, ostatnio coraz większą popularność zyskuje także jako cenna roślina owocowa. Wspina się, owijając się pędami wokół podpór
LIŚCIE: sezonowe, owalne (do 12 cm długości), na szczycie zaostrzone, piłkowane z brzegu, grube i błyszczące, w sezonie zielone, jesienią przebarwiają się na żółto (zwykle w połowie października), ogonki liściowe długie, czerwono-różowe
KWIATY: V-VI, białe, drobne (średnicy około 1-2 cm), delikatnie pachnące. Kwiaty żeńskie są pojedyncze, bądź zebrane po 2-3 sztuki, natomiast kwiaty męskie rosną w gronach. Roślina zwykle dwupienna, choć istnieją odmiany jednopienne
OWOCE: owalna jagoda, około 2 – 3 (u niektórych odmian 4, a nawet do 5) cm długości i 1,5 ? 2 (do 3) cm szerokości, o gładkiej zielonej skórce (u niektórych odmian czerwieniejącej). Kształtem i wielkością przypominają owoce agrestu, natomiast po przekrojeniu wyglądają jak miniaturowe owoce kiwi ? podobnie też smakują. Owoce dojrzewają w październiku (u wcześniejszych odmian już w połowie września) , jeśli nie wystąpią wczesne jesienne przymrozki. Są jadalne, smaczne. Aby roślina owocowała należy posadzić obok egzemplarzy żeńskich przynajmniej jeden egzemplarz męski. Pierwszy raz owocuje zwykle w 4-5 roku uprawy, owocuje obficie ? z jednej rośliny można pozyskać do 10-20 (niekiedy nawet 30 i więcej) kg owoców
OSTATECZNE ROZMIARY: dorasta do 8 – 10 (i więcej) m wysokości, tempo wzrostu szybkie (1-2, nawet 3 m rocznie). Jeśli uprawiamy rośliny dla owoców, optymalna odległość między roślinami to 5 m, natomiast egzemplarz męski powinien rosnąć w odległości nie większej niż 15 m (im bliżej tym lepiej). Aktinidia jest rośliną długowieczną, dożywa do (i więcej) 50 lat, szybkorosnącą
MROZOODPORNOŚĆ: wystarczająca, jednak wiosenne przymrozki mogą uszkadzać roślinę (aktinidia wcześnie rozpoczyna wegetację wiosną), dlatego też warto zabezpieczyć roślinę na zimę (szczególnie młode rośliny przez kilka pierwszych lat uprawy), okrywając jej podstawę i ziemię wokół (w promieniu do 1 m) grubą warstwą przekompostowanej kory, trocin bądź gałązek roślin iglastych. Jeśli roślina zostanie uszkodzona przez mróz, zwykle dobrze się regeneruje. Późne wiosenne przymrozki mogą spowodować, iż roślina nie wyda owoców
STANOWISKO: słoneczne i ciepłe, osłonięte od wiatru, bez zastoisk mrozowych
GLEBA: aktinidia toleruje większość gleb ogrodowych, choć preferuje gleby żyzne, świeże ale przepuszczalne, jednak nie przesychające (nie lubi zalegającej w glebie wody, jednocześnie jest wrażliwa na suszę), o odczynie najlepiej lekko kwaśnym, może być też obojętny
CIĘCIE: Sposób cięcia aktinidii zależy od tego w jakim celu ją uprawiamy:
- Jeśli uprawiamy ją jako pnącze ozdobne, roślina nie wymaga cięcia ? usuwa się jedynie nadmiernie wybujałe pędy, aczkolwiek dobrze zniesie nawet silne przycięcie. Aktinidię należy przycinać pod koniec zimy (w styczniu bądź lutym – przycięta zbyt późno płacze), lub w czerwcu.
- Aktinidie uprawiane dla owoców wymagają regularnego, silnego cięcia, a także odpowiednich podpór. W uprawie amatorskiej, w ogrodach, najczęściej prowadzi się je na konstrukcji pionowej, składającej się z kilku (3-4) poziomów mocnego drutu, rozpiętego między słupami (odstępy między poszczególnymi poziomami powinny wynosić około 50-60 cm). Na plantacjach rośliny sadzi się przy podporach w kształcie litery T, między nimi rozpina się druty, na których rozprowadza się owocujące pędy boczne ? w tym rozwiązaniu owoce zrywa się ?od dołu?, dlatego też wysokość podpór powinna mieć odpowiednią wysokość (aby można było swobodnie chodzić pod konstrukcją, ale też bez trudu dosięgnąć owoców) – Aktinidia prowadzona w ten sposób daje najobfitsze plony.
- Cięcie formujące aktinidii. Pierwsze lata po posadzeniu rośliny należy ją uformować tak, aby uzyskać pęd główny i odchodzące od niego silne pędy boczne, które będą rodziły owoce. W pierwszym roku pozwalamy roślinie swobodnie rosnąć i dobrze się ukorzenić. W tym czasie wybieramy najsilniejszy pęd, który będzie przewodnikiem ? podwiązujemy go do słupa podpory tak aby rósł pionowo. Prowadząc roślinę przy podporze w kształcie litery ?T? czekamy aż pęd główny dojdzie do góry podpory, wówczas zimą (w styczniu-lutym), zanim roślina rozpocznie wegetację, przycinamy jego wierzchołek około 5 cm nad podporą. Jeśli w pierwszym roku roślina jeszcze nie osiągnęła pożądanych rozmiarów (pęd główny jeszcze nie sięgnął góry podpory), czekamy z cięciem kolejny sezon, pozwalając roślinie rosnąć. W następnym roku po skróceniu przewodnika wybieramy najsilniejsze pędy boczne i rozpinamy je poziomo na podporach, podwiązując je do nich. Jeśli prowadzimy aktinidię przy konstrukcji poziomej, pęd główny przycinamy za każdym razem, gdy dorośnie do kolejnego poziomu poprzeczek ? robimy to zimą (w styczniu-lutym), skracając jego wierzchołek około 5 cm nad poprzeczką, przycięcie pobudzi roślinę do wypuszczenia w następnym sezonie pędów bocznych, najsilniejsze z nich rozpinamy na poziomych podporach, podwiązując je. Zimą skracamy pędy boczne, zostawiając około 8-12 dobrze wykształconych pąków (około 30-40cm). W kolejnym roku z tych pąków wyrastają pędy boczne, które należy rozprowadzić równomiernie na podporach. Kolejnej zimy skracamy wierzchołki wszystkich pędów bocznych (pozostawiając na każdym z nich 8-12 pąków). W ten sposób prowadzimy roślinę do czasu, aż wejdzie w stadium owocowania. Zimą usuwamy także wszystkie ?dzikie? pędy wyrastające z pnia i podstawy rośliny. Pierwsze owoce roślina zawiązuje zwykle w czwartym roku po posadzeniu.
- Cięcie roślin owocujących. Aktinidie owocujące należy systematycznie przycinać, nie pozwalając roślinie nadmiernie się rozrosnąć, pamiętając jednocześnie, iż owocują pędy 2 i 3-letnie. Każdej zimy roślinę należy silnie przyciąć, usuwając od 30 nawet do 80% rocznego przyrostu. Najsilniejsze pędy boczne przycinamy pozostawiając na każdym z nich 8-12 pąków (w przyszłym sezonie wyrosną z nich owocujące pędy), następnie wycinamy pędy wybujałe, nadmiernie zagęszczone, uszkodzone, a także pędy, które w poprzednim roku wydały owoce, pozostawiając u ich podstawy pędy, które nie owocowały ? zakwitną w przyszłym sezonie. Nie usuwamy też krótkopędów. Owocującą aktinidię przycinamy również latem ? usuwamy wszystkie silnie rosnące nieowocujące pędy (z wyjątkiem tych, które wykorzystamy na owoce w przyszłym roku), aby nie ocieniały one rośliny i w celu zapewnienia dobrego ?przewietrzenia? roślin.
- Cięcie odmian męskich aktinidii. Egzemplarzom męskim również nie należy pozwolić się nadmiernie rozrosnąć, jeśli chcemy aby wytworzyły jak najwięcej kwiatów. Po przekwitnięciu należy silnie przyciąć kwitnące pędy, a także usuwać pędy nadmiernie wybujałe.
Oczywiście rośliny żeńskie rosnące swobodnie, bez przycinania, również będą owocować, jeśli tylko obok będzie rósł gatunek zapylający, jednak roślina prawidłowo przycinana będzie owocować znacznie obficiej.
ZASTOSOWANIE:
- Jako roślina ozdobna ? do obsadzania altan, trejaży, pergoli, czy ogrodzeń, tworzy gęstą osłonę. Ze względu na dużą masę rośliny, podpory powinny być solidne;
- Jako roślina jadalna ? owoce można jeść na surowo (nie wymagają obierania ze skórki), używać do wypieków, lub przetworów (dżemy, galaretki, wina lub nalewki), ususzone smakiem przypominają rodzynki. Aby zwiększyć plonowanie wymaga regularnego cięcia, najlepiej też prowadzić roślinę przy niewysokich konstrukcjach, ułatwiających zbiór owoców (patrz podpunkt cięcie aktinidii). Jeśli zależy nam na owocach należy pamiętać o tym, iż jest to gatunek rozdzielnopłciowy. Jeden egzemplarz męski może zapylić 5-8 egzemplarzy żeńskich, jeśli uprawiamy więcej roślin żeńskich, musimy posadzić też więcej zapylaczy. Dobierając zapylacza do egzemplarzy żeńskich należy zwrócić uwagę na to, aby obydwa gatunki kwitły w tym samym czasie, w przeciwnym razie nie uzyskamy owoców.
UWAGI:
- Roślina łatwa w uprawie, odporna na choroby i szkodniki, choć na suchych stanowiskach może być atakowana przez przędziorki;
- Roślina rozdzielnopłciowa;
- Roślina wrażliwa na suszę;
- Pędy słabo się pną, młode rośliny wymagają podwiązywania do podpór;
- Ma dosyć duże potrzeby pokarmowe, wymaga stosunkowo silnego nawożenia;
- Dość płytko się korzeni, należy więc uważać przy odchwaszczaniu lub spulchnianiu gleby wokół roślin;
- Owoce aktinidii, poza walorami smakowymi, są bogate w witaminę C, a także potas, wapń, żelazo i magnez, mają działanie przeciwutleniające, są także bogate w błonnik pokarmowy, a to tego są niskokaloryczne.
ODMIANY ŻEŃSKIE:
- `Ananasnaya` – owoce dojrzewają w pierwszej połowie października, mają zieloną skórkę, zarumienioną od strony nasłonecznione, są bardzo liczne i smaczne
- `Figurnaja` - owoce dojrzewają na przełomie września i października, są liczne i smaczne, odmiana bardzo mrozoodporna
- `Geneva` – to jedna z najwcześniej dojrzewających odmian ? owoce dojrzewają od połowy września do października (po dojrzeniu szybko opadają), licznie pojawiają się na roślinie, są zielone, od strony nasłonecznionej zarumienione. Odmiana mrozoodporna
- `Jumbo` – owoce dojrzewają od końca września i w październiku, pojawiają się licznie, są duże (nawet do 5 cm długości i 3 cm szerokości), zielonożółte, trwałe
- `Ken`s Red` – owoce dojrzewają od końca września do połowy października, te wystawione na bezpośrednie działania słońca mają czerwony zarówno miąższ jak i skórkę, natomiast rosnące w cieniu są zielone, są duże (do 4 cm długości i 3 cm szerokości)
- `Kokuwa` – owoce dojrzewają od końca września do października, są zielone, trwałe, niektóre źródła podają, iż jest to odmiana obupłciowa (najprawdopodobniej zdarza się, iż tworzy również kwiaty męskie, niemniej jednak mieć pewność, ze uzyskamy owoce należy obok tej odmiany posadzić inna odmianę męską), odmiana nie nadaje się do sadzenia w najchłodniejszych częściach kraju
- `Purpurna Sadowa` – owoce dojrzewają od końca września do połowy października, rosnące w słońcu są czerwone (zarówno skórka jak i miąższ), zaś zacienione są zielone, pojawiają się licznie, jednak nie są tak smaczne jak innych odmian, odmiana nie nadaje się do sadzenia w najchłodniejszych częściach kraju
- `Rogów` – owoce dojrzewają od końca września do października, są zielone, średnio smaczne
- `Weiki` – pod tą samą nazwą kryją się zarówno odmiany żeńskie, jak i męskie, dlatego też kupując tę odmianę zwróćmy szczególną uwagę na symbol, określający płeć konkretnej rośliny. Owoce dojrzewają na początku października i dosyć długo utrzymują się na roślinie, są zielone, lekko zarumienione od strony nasłonecznionej, liczne, odmiana mrozoodporna
ODMIANY MĘSKIE:
- `Gibrida M` – dobry zapylacz dla wszystkich odmian aktinidii
- `Weiki` – męska odmiana o tej nazwie uważana jest za najlepszego zapylacza dla wszystkich odmian żeńskich aktinidii ostrolistnej, odmiana mrozoodporna
ODMIANY SAMOPYLNE:
- `Issai` – odmiana samopylna, wcześnie zaczyna owocować (w 3 niekiedy już w 2 roku uprawy), owoce liczne, dojrzewają w połowie października, zielone. Ta odmiana stosunkowo słabo rośnie, osiąga około 3-4 m wysokości. Pomimo iż jest to roślina samopylna, w przypadku zapylenia przez inne rośliny owocuje obficiej i bardziej niezawodnie (tak jest z każdą jednopienną odmiana aktinidii), odmiana nie nadaje się do sadzenia w najchłodniejszych częściach kraju
GATUNKI POKREWNE:
- Aktinidia pstrolistna (Actinidia kolomikta)
- Aktinidia smakowita (Actinidia deliciosa)