Ogród w stylu formalnym (nazywany niekiedy ogrodem francuskim) to wariant dla wielbicieli porządku, ładu, elegancji i symetrii. Styl formalny można w skrócie scharakteryzować jako dążenie do poskromienia natury, ujęcie jej w ściśle zaplanowany przez człowieka kształt i formę.
Granice między trawnikiem, a ścieżką podkreśla rabata kwiatowa ujęta w ramy strzyżonych obwódek. Fot. Renata Piekarniak
Ten typ ogrodu rozprzestrzenił się w Polsce w XVIII wieku jako kontynuacja włoskich i francuskich trendów, jego korzenie sięgają jednak starożytności. Symetrycznym, regularnym rozplanowaniem charakteryzowały się antyczne ogrody Grecji i Rzymu, zaś czerpiący z wzorców starożytnych renesans reaktywował ten styl na przełomie XV- XVI wieku. Z tego też okresu pochodzą najwspanialsze ogrody formalne, takie, jak zaprojektowane przez Donato Bramante ogrody Watykańskie (1506 rok).
System symetrycznych żywopłotów, urozmaicony topiarmi. Na przecięciu osi kompozycyjnych – regularny zbiornik wodny. Fot. Renata Piekarniak
Przestrzeń w ogrodach francuskich podlega ścisłemu podziałowi według poziomych i pionowych linii prostych. Ideą organizującą układ przestrzenny jest symetria, rytm oraz wyraźnie podkreślone granice. Dominują kąty proste oraz wyraźne osie (przeważnie wyznaczają je ścieżki), prowadzące do głównego punktu ogrodu (może to być fontanna, ogrodowy zegar słoneczny, rzeźba lub poidełko dla ptaków). Rabaty kwiatowe, o regularnych, geometrycznych kształtach, są wyraźnie oddzielone od trawników, a te z kolei ograniczone przystrzyżonymi, niskimi żywopłotami. Roślinność poddana jest woli ogrodnika – dominują strzyżone formy roślinne (od niskich obwódek, przez żywopłoty, po kilkumetrowe szpalery), także drzewa i krzewy przeważnie przycięte są w formy geometryczne (kule, stożki, sześciany).
Wejście zaakcentowane rzędami rytmicznie rozstawionych donic. Fot. Agata Zambrzycka
Rytmiczną kompozycję podkreślają regularne rzędy donic lub powtarzające się gatunki roślin. Charakterystyczne jest również symetryczne rozmieszczenie elementów dekoracyjnych po obu stronach osi, na przykład dwie donice po obu stronach ścieżki lub u wejścia do domu. Częstym elementem w ogrodach formalnych są zbiorniki wodne, podobnie jak w przypadku innych elementów takiego ogrodu ? o wyraźnie zaznaczonych granicach, na przykład kamiennym obrzeżem. Na ogół mają one formę wydłużonego prostokąta biegnącego wzdłuż osi kompozycyjnej, lub basenu o regularnych kształtach, np. okrągłe, często podkreślone fontanną.
Ogród formalny stanowi system połączonych ze sobą, wydzielonych wnętrz o jasnym, czytelnym układzie kompozycyjnym. Spacerując po nim przechodzimy do kolejnych ?pomieszczeń?, znajdujących się w przestrzeni wydzielonej ścianami strzyżonych szpalerów, czy murami budynków.
Kolorystyka w tego typu ogrodzie jest zazwyczaj stonowana i monochromatyczna, dominują w nim odcienie zieleni, zaś dodatki kolorystyczne stanowią jedynie uzupełnienie i utrzymane są w kolorystyce białej, lub pastelowej – nie mogą one być elementem dominującym. Nawierzchnie i elementy małej architektury utrzymane są zwykle w jasnych barwach i wykonane z eleganckich, naturalnych materiałów, jak kamień szlachetny, żwir, a także kute detale. Podobnie detale ogrodowe, wśród których znajdziemy (kamienne przeważnie) donice, wazy, posągi, czy zegary słoneczne. Obecnie jednak architekci krajobrazu coraz częściej wprowadzają do ogrodów formalnych elementy architektury nowoczesnej ? na przykład w postaci modernistycznych rzeźb (na miejsce klasycznych posągów, lub zegarów słonecznych ? jednak nadal akcentują one osie kompozycyjne), czy też poprzez stosowanie nowoczesnych materiałów, takich jak szkło, beton, stal i sztuczne tworzywa.
Idealnie przystrzyżone obwódki i topiary wymagają starannej i pracochłonnej pielęgnacji. Fot. mayfieldgarden.com.au
Szkielet kompozycji w ogrodzie francuskim powinny stanowić rośliny zimozielone, dobrze znoszące cięcie – zasadźmy więc bukszpany, cisy, ligustry, ostrokrzewy, graby, czy lipy (te ostatnie doskonale nadają się do sadzenia w szpalerach, lecz doskonale też nadają się do rozpięcia na stelażach). W ogrodzie formalnym świetnie wyglądać będą również odmiany drzew i krzewów o naturalnie regularnym pokroju, na przykład kuliste: klon zwyczajny `Globosum`, jesion wyniosły `Nana`, robinia biała `Umbraculifera`, wiśnia pospolita `Umbraculifera`, czy kolumnowe: wiśnia piłkowana `Amanogawa`, grab pospolity `Columnaris`, a także jałowce o pokroju stożkowatym. Poziome płaszczyzny tworzą płaty trawników, oraz rabaty. Rabaty, otoczone przez niskie strzyżone obwódki, przybierają przeważnie kształty geometryczne. Wypełniają je najczęściej rośliny okrywowe, tworzące barwne wzory geometryczne. Obecnie jednak projektanci coraz chętniej obsadzają je bylinami o ciekawych kształtach liści, lub oryginalnych kwiatach. Z regularnym obrzeżem rabat dobrze komponują się miedzy innymi trawy ozdobne, czosnek olbrzymi, czy tulipany.
Podłżny kanał wzdłuż głównej osi kompozycyjnej. Fot. www.gardens.org.nz
Ogród formalny to wariant pracochłonny ? obwódki i szpalery muszą być przycinane co najmniej raz w roku, zaś utrzymanie nienagannego trawnika wymaga częstego koszenia i starannej pielęgnacji. Jest to założenie charakteryzujące się elegancją i wysublimowaną formą.
Ponieważ stanowi on system wydzielonych wnętrz ogrodowych, odgrodzonych często od otoczenia – jest to ogród skierowany raczej ?do wewnątrz?, jego proporcje i podziały wynikały często z elewacji rezydencji.
Decydując się na taki typ ogrodu zastanówmy się więc, czy pasuje on do architektury naszego domu, wszak styl formalny od wieków związany był z kulturą arystokracji i dopasowany do bryły i prezencji jej siedzib.