Sztuka i kultura japońska od wielu już lat przeżywa prawdziwy boom. Wiele produktów, bardzo charakterystycznych i typowych dla Japonii zrobiło zawrotną karierę na całym świecie, jednym z nich jest japońska estetyka, która doskonale prezentuje się choćby w ogrodach japońskich. Sztandarowym elementem japońskiej sztuki ogrodowej jest drzewko bonsai.

Właściwie możemy powiedzieć, że bonsai w subtelny sposób łączy sztukę z ogrodnictwem. Bowiem do zrobienia bonsai nie wystarcza jedynie wiedza przyrodnicza, niezbędne jest również wyczucie piękna. Twór bonzaisty nigdy nie jest skończony – drzewko, wraz z upływem czasu dojrzewa i zmienia się, podlega prawom przyrody tak jak każdy inny organizm, żyje.

Bonsai kojarzone jest z Japonią, niewielu jednak wie, że sztuka ta, podobnie jak sushi, pochodzi z Chin . Na Zachodzie bonsai znane jest od niedawna, najprawdopodobniej do Europy dotarło w XIX w., lecz szybko zyskało popularność na całym świecie, a jego wielbicieli stale przybywa.

Jeżeli chcemy mieć ogród japoński, miniaturowe drzewka będą wręcz niezbędne, ale bonsai może stanowić również ciekawy orientalny akcent w ogrodzie nowoczesnym – zarówno posadzone w gruncie, jak i rosnące w donicy.

Jeżeli my również chcielibyśmy mieć możliwość zachwycania się pięknem miniaturowych drzewek, mamy dwie możliwości – możemy je wyhodować sami lub kupić.

Pierwsza możliwość, choć bardzo kusząca, jest procesem niezwykle złożonym i pracochłonnym, wymagającym również długiego czasu oczekiwania, nie będziemy się więc zajmować w tym artykule tematem hodowli drzewek bonsai.

Kupno drzewka bonsai

Kupno bonsai nie stanowi obecnie żadnego problemu, możemy je znaleźć w większości marketów z działem ogrodniczym. Problemy zaczynają się, gdy chcemy znaleźć drzewko konkretnego gatunku lub w konkretnym stylu oraz dobrej jakości. Większość tanich propozycji w marketach jest raczej marnej jakości, a zwykle z bonsai nie ma nic wspólnego. Często spotkamy młode drzewka, które zostały jedynie uformowane ?na kształt? bonsai. Dobrym miejscem na zakup drzewka jest specjalistyczna szkółka roślin ozdobnych oraz specjalistyczne sklepy z bonsai (w Polsce raczej rzadkość), gdzie możemy liczyć na fachową obsługę oraz duży wybór dobrej jakości materiału roślinnego. Sklepy takie możemy również znaleźć w internecie.

Cena drzewka bonsai, tego prawdziwego, potrafi niestety być bardzo wysoka, dlatego przed jego kupnem powinniśmy dokładnie określić, czego chcemy, aby nasz wybór był trafny. Dobrze jest zapoznać się ze stylami bonsai oraz gatunkami drzew, z których może ono być zrobione. Ciekawym rozwiązaniem jest zakup drzewka z gatunków rodzimych. Drzewka naturalnie występujące w naszym klimacie mają znacznie większe szanse na przetrwanie.

Style (formy) Bonsai

Podstawowe style bonsai wywodzą się z form, jakie drzewa przyjmują w naturze, tak więc to stanowisko określa formę drzewka. Każdy styl określa pewne cechy i wytyczne jak formować drzewka, ale należy pamiętać, że najważniejszy jest charakter każdej pojedynczej rośliny – dzięki temu każde bonsai jest niepowtarzalne.
Forma bonsai powinna naśladować drzewa w naturze. Tworząc bonsai my określamy warunki w jakich będzie rosło, więc w zależoności od nich dobieramy jego formę.

Podstawowe style bonsai to:

Styl wyprostowany regularny i nieregularny – pień drzewka jest prosty (regularny), bądź jedynie lekko wygięty (nieregularny). Rośliny w takiej formie najczęściej spotykamy w naturze, dlatego też jest to najbardziej popularny styl bonsai (szczególnie wyprostowany nieregularny).

Styl półkaskadowy i kaskadowy – korona drzewa skierowana jest do dołu , lub drzewko jest silnie nachylone. Ten styl naśladuje drzewa rosnące na skalnych zboczach, takie drzewko musi więc rosnąć na podwyższeniu. Okazy te naśladują drzewa naturalnie rosnąse samotnie na zboczach gór i skarpach

Styl pochylony – drzewko jest wyraźnie pochylone w jedną stronę, jakby przez wiele lat rosło pod naporem silnego wiatru. Sam pień może być wykrzywiony lub zupełnie prosty, istotne jest ułożenie konarów, które mają stanowić przeciwwagę dla kierunku pochylenia – gałęzie wyrastające od strony nachylenia są krótsze od rosnących po przeciwnej stronie pnia. Także korzenie należy prowadzić tak, aby utrzymywały dobrze roślinę w podłożu.

Styl miotlasty – charakterystyczny dla niektórych gatunków drzew liściastych, rosnących na wolnej przestrzeni. Prosty pień stanowi 1/3 wysokości drzewka i rozgałęzia się na liczne konary tworząc regularną półkolistą koronę. Styl ten reprezentuje naturalne okazy drzew rosnących pojedynczo na wolnej przestrzeni.

Styl literacki – bardzo malownicza forma, niekiedy w naturze możemy ją spotkać u sosen. Charakteryzuje się smukłą sylwetką, lekko falującą linią pnia i wysoko osadzoną koroną, często lekko przewieszającą się i dodatkowo urozmaicaną gałęziami pozbawionymi kory. Ta forma bonsai symbolizuje artystę i piękne, kaligrafowane, japońskie znaki.

Styl krajobrazowy (nazywany też lasem bonsai, lub nasadzeniami grupowymi) – składa się z kilku do kilkudziesięciu drzewek tego samego gatunku, posadzonych razem na wzór zagajnika czy lasku. Drzewka powinny być zróżnicowane pod kątem wysokości i kształtów, aby cała kompozycja wyglądała naturalnie. Z tego samego względu grupa powinna zawsze składać się z nieparzystej liczby egzemplarzy, szczególnie w mniejszych grupach, w których łatwo policzyć rośliny.

Gatunki drzew na bonsai

Jeśli chodzi o wybór gatunków, najpierw powinniśmy rozważyć skład gatunkowy naszego ogrodu i stanowisko, na którym będzie rosło bonsai. Nasze bonsai może być formowane z gatunków rodzimych bądź egzotycznych, niemniej w drugim przypadku musimy przygotować się na znacznie więcej pracy i trudności związanych z uprawą tych roślin w naszym klimacie.

Większość naszych rodzimych gatunków nadaje się do prowadzenia w formie miniaturowej. Zasadą jest wybieranie drzew i krzewów charakteryzujących się niewielkimi liśćmi lub igiełkami, aby w postaci zminiaturyzowanej nie przytłaczały rośliny.

Popularnymi u nas chętnie używanymi gatunkami do prowadzenia w formie bonsai są: klon polny (Acer campestre), dąb szypułkowy (Quercus robur), lipa drobnolistna (Tilia cordata), grab zwyczajny (Carpinus betulus), buk zwyczajny (Fagus sylvatica), brzoza brodawkowata (Betula pendula), głóg dwuszyjkowy (Crataegus laevigata), jabłoń dzika (Malus sylwestris), modrzew europejski (Larix decidua), jałowiec pospolity (Juniperus communis), sosna zwyczajna (Pinus sylvestris), sosna górska – kosodrzewina (Pinus mugo), świerk poskpolity (Picea abies), cis pospolity (Taxus baccata). Bardzo atrakcyjne okazy otrzymuje się również z klona japońskiego (Acer palmatum), a także z gatunków azalii o drobnych liściach.

Wybór naczynia do bonsai

Naczynie dobieramy w zależności od rośliny, która będzie w nim rosła oraz otoczenia, w którym bonsai będzie prezentowało swoje wdzięki. Jego wymiary zależą od wielkości drzewka i grubości jego pnia. Szerokość naczynia powinna wynosić około 2/3 wysokości drzewka, a wysokość i grubość brzegów naczynia uzależniamy od grubości pnia, Najważniejsze jest, aby nasza kompozycja prezentowała się harmonijnie i proporcjonalnie, a naczynie nie dominowało nad rośliną. Staramy się również, aby dobrana donica dla bonsai była możliwie jak najbardziej płaska, niemniej w przypadku roślin o grubym pniu musimy pamiętać o harmonii i wzajemnym uzupełnianiu się drzewka z naczyniem.

Kompozycje bonsai składające się z wielu drzewek sadzimy na płaskich i obszernych tacach i donicach. Wielkość naczynia dostosowujemy do wielkości kompozycji.

Kolor naczynia powinien również współgrać z rośliną i uzupełniać lub podkreślać jej naturalną kolorystykę.

Jeśli planując nasz ogród korzystamy z usług architekta krajobrazu, ten na pewno doradzi nam również w kwestii bonsai. Dobierze odpowiednią donicę, optymalne stanowisko i podpowie, jak pielęgnować bonsai.